Gözü açık gitmek neden olur ?

Gözü Açık Gitmek Neden Olur? Ekonomik Kararların Görünmeyen Bedelleri

Bir ekonomist olarak, kaynakların sınırlılığıyla insanın bitmeyen arzuları arasındaki gerilimi her zaman dikkatle izlerim. Ekonomi, aslında bir seçimler bilimi olduğu kadar bir pişmanlık hikâyesidir. Çünkü her tercih, bir diğerinden vazgeçmeyi içerir. Bu bağlamda halk arasında kullanılan “gözü açık gitmek” ifadesi, sadece duygusal bir eksiklik değil, aynı zamanda ekonomik bir farkındalığın da yansımasıdır. İnsan, hayatta yapmak istediklerini yapamadan, sahip olmayı arzuladığı şeylere ulaşamadan “gözü açık gider”. Bu, bireysel olduğu kadar toplumsal bir sorundur — çünkü ekonomiler, insanların eksik kalan hayalleri üzerine inşa edilir.

Ekonomik Kaynakların Sınırlılığı ve Gözü Açıklığın Kökleri

Ekonominin temelinde yer alan bir gerçek vardır: Kaynaklar sınırlı, istekler sınırsızdır.

Bu denge, bireyleri ve toplumları sürekli bir tercih sürecine zorlar. Ancak her seçim, geride bırakılan bir fırsat anlamına gelir. İşte “gözü açık gitmek”, bu fırsat maliyetinin duygusal biçimidir.

Bir işçi, yıllarca emeğinin karşılığını tam alamadan yaşar; bir girişimci, doğru zamanda yatırım yapma şansını kaçırır; bir devlet, refahı adil dağıtamaz. Sonuçta herkesin içinde az ya da çok bir “eksik kalmışlık” duygusu oluşur. Ekonomik gözü açıklık, bu noktada hem bir bilinç hem de bir çelişkidir: İnsan daha fazlasını bilmek, elde etmek ve kontrol etmek ister. Ama sistemin doğası buna izin vermez.

Piyasa Dinamikleri ve Fırsat Eşitsizliği

Kapitalist düzenin temelinde rekabet vardır. Ancak rekabetin adil olmadığı bir dünyada “gözü açık gitmek” kaçınılmaz hale gelir. Piyasa, görünürde fırsatlar sunar ama bunların çoğu yapısal olarak belirli gruplara avantaj sağlar.

Bir birey, emeğini harcar ama karşısındaki sistem, kazancı sermaye sahiplerine yönlendirir.

Ekonomik modellerde bu durum “gelir dağılımı adaletsizliği” olarak tanımlansa da, günlük yaşamda bu bir tür ekonomik tatminsizlik biçiminde yaşanır. İnsanlar sadece yoksulluktan değil, “hak ettiklerini alamamaktan” da gözü açık giderler.

Burada asıl mesele, sistemin bireye sürekli daha fazlasını istemeyi öğretmesidir. Çünkü tüketim ekonomisi, arzunun bitmemesi üzerine kuruludur.

Bireysel Kararlar, Toplumsal Sonuçlar

Ekonomik davranış teorileri bize şunu öğretir: İnsanlar her zaman rasyonel değildir. Duygular, alışkanlıklar, beklentiler ve korkular kararlarımızı yönlendirir. Bu nedenle “gözü açık gitmek” çoğu zaman yanlış ekonomik tercihlerle ilişkilidir.

Bir aile, geleceğini düşünmeden borçlanır; bir genç, eğitiminin getirisini tam hesaplayamaz; bir toplum, kısa vadeli politik vaatlerle uzun vadeli refahını tehlikeye atar.

Bu hatalar birikince, bireysel gözü açıklık yerini toplumsal bir eksikliğe bırakır: refahın sürdürülemezliği.

Yani, bir toplumun gözü açık gitmesi, sadece bireylerin değil, kurumların da geleceği doğru planlayamamasından kaynaklanır.

İktisat Psikolojisi: Tatminsizlik ve Sonsuz Arzu

Davranışsal ekonomi, insanların neden sürekli daha fazlasını istediklerini anlamaya çalışır. Gözü açık gitmek, bu çerçevede “eksik tatmin” sendromunun halk dilindeki karşılığıdır. Gelir artsa bile, beklentiler de artar. Böylece insanlar hiçbir zaman tam olarak “doymuş” hissetmezler.

Bu durum Keynes’in ünlü tahminini hatırlatır: “İnsanlar, temel ihtiyaçlarını karşıladıklarında artık dinlenecekler.” Ancak öyle olmadı. Teknoloji, reklam, statü ve rekabet yeni arzular yarattı.

Ekonomik büyüme arttıkça, bireysel tatminsizlik de arttı. Gözü açık gitmek artık yoksulların değil, refah içinde yaşayanların da ortak duygusuna dönüştü. Çünkü doyum, artık tüketimle değil, algıyla ölçülüyor.

Toplumsal Refah ve Geleceğin Ekonomik Dengesizliği

Bir ekonominin başarısı sadece rakamlarla değil, bireylerin “huzur düzeyiyle” ölçülmelidir.

Gözü açık giden bir toplum, gelirini artırsa bile geleceğine güvenemez. Çünkü refahın adil paylaşılmadığı bir sistemde, güven duygusu zayıflar.

Devlet politikalarının amacı, sadece büyümek değil, ekonomik adalet sağlamaktır.

Ancak kısa vadeli çıkarların uzun vadeli planlamaların önüne geçtiği ekonomilerde, bu hedef giderek uzaklaşır.

O halde sormalı: Ekonomik büyüme bizi doyuruyor mu, yoksa sadece uykusuz bırakıyor mu?

Sonuç: Ekonomik Uyanıklığın Bedeli

Gözü açık gitmek, bireyin ve toplumun ekonomik bilincinin bir yansımasıdır.

İnsanlar daha fazla kazanmak, daha iyi yaşamak, daha çok tüketmek isterken; zaman, enerji ve duygusal sermayesini harcar.

Fakat asıl kayıp, çoğu zaman görünmezdir: Doyumun ve denge duygusunun kaybı.

Bir ekonomist gözüyle bakıldığında, çözüm ne daha fazla kazançta ne de daha çok tüketimdedir.

Gerçek refah, kaynakların adil paylaşımı ve bireylerin kendi yaşam tercihlerinde dengeyi bulabilmesidir.

Okuyucuya soralım:

Bugünün ekonomik sisteminde, gerçekten “gözümüz açık” yaşarken mi ilerliyoruz, yoksa bir gün hep birlikte “gözü açık gitmemek” için çabalayan bir toplumun içinde mi uyanacağız?